 |
| Dah siap tapi belum boleh gunakan. agaknya lah.. |
PERANG GADUNG DENGAN CENGKAU
Kampung Cengkau yang diteroka oleh Tiaman anak kepada To’ Lijah
adalah berhubungan rapat dengan Kampung Gadung yang diteroka oleh Khasiah.
Kedua-dua perut ini berhak untuk mendapatkan jawatan Undang Rembau. Waktu Dato’
Akhir, Undang Rembau ke-14 mangkat, suatu kekecohan telah berlaku bagi
menentukan bakal penggantinya.
Carak yang berhak untuk menjawat jawatan tersebut, jatuh kepada
carak Lela Maharaja. Menurut aturannya perut yang berhak ialah dari Kampung
Gadung, kerana itu calon yang dikemukakan dari Kampung Gadung ialah Dato’
Mustafa. Beliau bukanlah seorang yang popular pada masa itu. Sesuai dengan
sifat pendiam dan tenangnya, Dato’ Mustafa menerima pencalonan tersebut.
Memandangkan calon yang agak lemah itu, seorang daripada suku waris
Biduanda Jakun dari Kampung Cengkau, Haji Sahil dengan sokongan orang-orang
Kampung Cengkau tampil mencabar kedudukan Dato’ Mustafa. Pada mulanya cabaran
itu tidak diendahkan oleh Dato’ Mustafa dan dia minta dibuatkan
penyelesaiannya. Tetapi dalam beberapa perundingan, tidak ada satu penyelesaian
yang diperoleh, terutamanya pihak Haji Sahil yang sememangnya berkehendakkan
kuasa tersebut. Oleh sebab tidak ada jalan penyelesaiannya, maka masing-masing
pihak telah menghadapi keadaan itu bertambah tegang. Masing-masing sentiasa dalam
keadaan berwaspada.
Akhirnya berlakulah suatu pertempuran dalam mana angkatan dari
Kampung Cengkau yang diketuai oleh Haji Sahil menyerang Kampung Gadung. Dalam
pertempuran itu ramailah penduduk daripada kedua-dua belah pihak yang mati. Oleh
sebab pihak Haji Sahil yang lebih lengkap dengan peralatan telah berjaya
mengalahkan pasukan Dato’ Mustafa yang bertahan. Dengan kemenangan ini, maka
naiklah Haji Sahil menjadi Undang Rembau ke-15 tanpa menurut lunas-lunas yang
tertentu.
Berikutan dengan itu, Dato’ Haji Sahil telah melantik Dato’-dato’ Lembaganya
di Kampung Cengkau dan memecat kesemua Dato’ Lembaga di Kampung Gadung.
Kadang-kadang pemecatan itu bukanlah kerana kesalahan besar, tetapi yang
lebihnya adalah disebabkan oleh dendam semata-mata. Umpamanya seorang Dato’
dari Kampung Mungkal telah dipecat, bukanlah kerana ada kesalahan apa-apa yang
tidak boleh dimaafkan, tetapi hanyalah kerana kesalahan tidak mendirikan adat
dalam satu majlis kenduri bercukur budak. Atas beberapa tindakan
sewenang-wenang daripada Dato’ Haji Sahil itu, maka terpaksalah pihak Kampung
Gadung tunduk dibawah kekuasaan pentadbiran Dato’ Haji Sahil.
Dalam peperangan antara Kampung Gadung dengan Kampung Cengkau[39]
ini telah muncul dua orang pahlawan. Seorang dari Kampung Mungkal, bernama Pendekar
Sijau dan seorang lagi bernama Pendekar Liko dari Kampung Cengkau. Mereka
berdualah merupakan jaguh handalan, tetapi dalam pertarungan itu, Pendekar
Sijau telah tertewas di tangan Pendekar Liko. Pendekar Liko dikatakan mempunyai
beberapa keistimewaan dan ilmu hikmatnya. Beliau dikatakan ‘berkaki dua (pasang)
dan bertangan dua (pasang)’. Keadaan itu bukanlah wujud pada objektifnya,
tetapi adalah kerana kecekapannya, serta kepantasannya mengorak langkah,
bagaikan tiada berjejak di bumi. Senjata yang digunakan oleh Pendekar Liko
ialah ‘tumbuk lada’ dan dalam suatu ketika beliau boleh menggunakan lapan bilah
tumbuk lada dengan diselitkan di celah-celah jarinya sahaja.
BALAI POLIS KOTA
Sebelum nama Balai Polis muncul, perkataan ‘Rumah Pasung’ telah
digunakan bagi Balai Polis sekarang ini. Rumah Pasung memang dikenali oleh
orang-orang kampung sebagai tempat yang sangat-sangat ditakuti. Buat pertama
kalinya Rumah Pasung di kawasan Kota[74]
telah didirikan di Kendung. Tetapi oleh sebab beberapa hal yang timbul, maka
Rumah Pasung itu telah dipindahkan pula ke Kampung Cenong, Cengkau pada tahun
1891. Kemudiannya Rumah Pasung itu dipindahkan lagi ke Kampung Sungai Layang
(Salak Nama), iaitu dalam Mukim Seri Lemak. Salak Nama kira-kira 6 batu dari
Kota dan 2 batu ke pekan Rembau.
Pada 19
Julai 1901, satu perubahan telah berlaku, iaitu Stesen Cenong telah ditutup dan
stesen yang baru dibuat di Salak Nama ditunggu sebagai gantinya.[75]
Masa sebelum itu Cenong adalah sebuah pekan kecil, keadaannya baik dan didapati
sebanyak 24 buah rumah kedai, kebanyakannya disewa. Pada waktu itu perniagaan
agak merosot dan terkandas kerana sudah banyak kedai didirikan di dalam
kampung.[76]
Sebuah kedai yang disewakan itu cuma berharga antara $1.00 hingga $2.00
sebulan, iaitu di dalam kampung, sedangkan di Cenong adalah di antara $6.00
hingga $10.00 sebulan. Dalam keadaan ini, kedai-kedai di kampung adalah lebih
murah menjual barang-barangnya.
Beberapa
kejadian rompakan telah berlaku kemudiannya di pekan Kota. Yang paling buruk
ialah rompakan di dua buah kedai barang-barang orang Tionghua. Sebahagian besar
daripada barang-barangnya telah dirampas[77],
berikutan dengan itu satu pembunuhan telah berlaku, tetapi tidak dapat dikesan
siapakah pembunuhnya dan setakat ini siapakah yang kena bunuh itu tidak
diketahui. Akibat daripada berlakunya beberapa kejadian jenayah tersebut, maka
pada tahun 1925, dipindahkanlah Rumah Pasung di Salak Nama itu ke pekan Kota,
iaitu di kawasan yang ada sekarang ini.
Pada mulanya
Balai Polis Kota itu hanya dianggotai oleh dua orang mata-mata (polis) sahaja.
Bangunan yang mula-mula didirikan itu ialah berupa bangunan separuh kekal,
bertiang dan lantai batu, berdinding papan dan beratap genting. Ketika Balai
Polis Kota ini dibuka, semua pegawai kanan pasukan polis terdiri daripada
bangsa ‘penjajah’ dan dengan itu mereka tidak menghiraukan langsung akan
keadaan bangunan yang tidak sesuai itu. Begitu juga dengan rumah-rumah
kelaminnya, sungguhpun diperbuat daripada batu, tetapi hanya mempunyai sebuah
bilik sahaja. Rumah-rumah seperti itu bukan sahaja tidak sesuai dari segi
kemanusiaan bahkan tidak selesa diduduki dari segi kesihatan.[78]
Kawasan kota
ini pada masa darurat bolehlah dikatakan satu ‘kawasan hitam’ yang berbahaya,
banyak sekali pertempuran telah berlaku, iaitu di antara pasukan polis dengan
pengganas komunis. Pada tahun 1949 telah berlaku satu pertempuran hebat antara
pasukan polis dengan pengganas komunis, iaitu sesudah Stesen Kereta Api Kendung
dibakar oleh pengganas komunis. Tetapi hari ini Balai Polis Kota yang lama itu
telah digantikan dengan sebuah bangunan yang baharu dan moden yang pembinaannya
telah dimulakan pada bulan April 1972 dan siap pada bulan Januari 1973 dengan
perbelanjaan $113,000 dan ia telah memainkan peranan penting bagi menjaga
keamanan di kawasan Kota. Sekarang ada lapan orang polis bertugas di sini,
termasuk seorang sarjan dan seorang koperal.
Sebagai sebuah tempat yang terawal wujudnya bagi daerah Rembau ini,
maka Mukim Gadung ini telah mengalami beraneka jenis atau corak ekonomi, sama
ada secara kecil-kecilan atau secara agak besar. Pada zaman tradisional, bentuk
ekonominya ialah secara tradisional juga. Bahan-bahan semula jadi menjadi
sumber utama disamping sedikit-sedikit kerja lain yang menjadi tambahan dalam
mata pencarian mereka. Tegasnya ekonomi mereka itu ialah ‘secukup hidup’,
tetapi kerana azam, maka bertambah luaslah kawasan untuk kepentingan
ekonominya. Akhirnya wujudlah berbagai-bagai sumber ekonomi yang agak lebih
menguntungkan. Kerana itu muncullah golongan orang kaya dan senang
penghidupannya dan biasa pula menjadi tempat orang ramai mengadukan hal-hal
kesempitan hidup.
Kerana perkembangan
ekonomi yang semakin baik, maka Mukim Gadung terkenal dengan kemajuannya yang
pesat sekali hinggalah suku pertama abad ke-20 ini. Ramailah penduduk dari luar
datang membuat beberapa kegiatan di mukim ini. Hingga suatu masa mukim ini
menjadi tumpuan ahli-ahli pertukangan atau disebut juga ‘pandai’ dalam bahagian
masing-masing. Sudah ada tukang emas dan perak, tukang tembaga, tukang kayu (banyak
jumlahnya) dan ramai pula orang luar yang datang semata-mata untuk mencari
pekerjaan, iaitu dengan memperhambakan diri bagi bekerja di sawah ladang atau
dirumah orang kaya-kaya.
Jadinya,
atas usaha dan kegiatan yang banyak inilah telah menjadikan mukim ini dewasa
itu begitu popular dengan panggilan ‘Rembau’. Kerana kekukuhan ekonominya, maka
Mukim Gadung merupakan sebuah kawasan yang kukuh pula kekuasaannya. Dalam
banyak hal telah mendapat sokongan dan sanjungan daripada beberapa buah kampung
lain disekitarnya. Dan kemudiannya pula mereka mengakui ‘hak kuasa’ ketua
disamping meminta perlindungan dari Mukim Gadung ini.
Namun, pada
tahun 1930-an merupakan zaman meleset di Mukim Gadung ini, iaitu berikutan
dengan peristiwa zaman meleset (Great Depression) dunia. Oleh sebab
aktiviti-aktiviti ekonomi British di negara ini sebahagian besarnya diasas dan
diorientasikan kepada perluasan eksport dan import yang telah dapat memenuhi
kepentingan kaum kapitalis, terutamanya British sendiri, kerana kegiatan
bumiputera dalam lapangan pertanian yang lain telah diabaikan, maka menjadikan
keadaan ‘meleset’ itu dialami juga oleh penduduk di Mukim Gadung, malah di
mana-mana sahaja.
Harga getah
begitu jatuh, hendak mendapatkan $1.00 sehari pun agak sukar. Pada tahun-tahun
1929 hingga 1933, harga getah begitu merosot sekali. Harga bagi sepaun ialah:
1929 = 34.48 sen
1930 = 19.31 sen
1931 = 9.96 sen
1932 = 7.01 sen
1933 = 10.23 sen[79]
Secara
keseluruhannya, orang-orang Melayu di Mukim Gadung ini tidaklah mengalami
keadaan itu ‘terlalu buruk’, kerana mereka bukanlah semata-mata bergantungatas
hasil getah, kopi walaupun kurang permintaannya masih ditanam oleh orang-orang
Melayu. Disamping itu mereka juga menanam sumber-sumber lain untuk tambahan
makanan mereka sehari-hari di sekeliling ‘porak’nya. Dan juga mendapatkan
sumber-sumber hutan yang masih banyak kedapatan lagi, iaitu termasuk
binatang-binatang buruan dan buah-buahan hutan.
BAHAN-BAHAN SEMULA JADI
Bahan utama yang menjadi sumber ekonomi penduduk di mukim ini ialah
sebagai dikatakan ‘bahan-bahan semula jadi’. Hal ini sememangnya tidak
dinafikan, kawasan mukim ini merupakan kawasan pedalaman yang sebahagian
besarnya dipenuhi oleh hutan yang berhampiran dengan Banjaran Gunung Besar
dimana terletaknya Gunung Dato’ (Rembau) sebagai puncaknya. Sebagai satu kawasan
berhutan tebal, tentunya banyak bahan semula jadi yang terjadi daripada proses
alam.
Kawasan ini
banyak sekali mengeluarkan hasil rotan, ada dua jenis rotan yang popular pada
masa itu, iaitu rotan untuk mencucuk daun atap dan mengikat seperti rotan
tunggal, rotan udang dan rotan sega. Jenis rotan yang kedua ialah rotan yang
lebih besar untuk dibuat perabot-perabot ialah rotan ‘manau’. Rotan ini
biasanya dikerat-kerat mengikut panjang yang dikehendaki, ia dijual kepada
peraih-peraih berbangsa Cina yang datang dari Melaka. Rotan-rotan jenis pertama
dibeli oleh mereka dengan harga yang lebih mahal.
Selain daripada
rotan, damar ialah salah satu hasil lain yang baik yang dikeluarkan dari hutan.
Jenis damar itu ialah ‘damar penak’ dipungut oleh orang-orang Melayu daripada
kayu ‘dengal’ (Balanocarpus Heimii).[80]
Damar ini dijual dengan harga $27.00 hingga $35.00 bagi satu cwt. Selain untuk
dijual, damar juga digunakan oleh penduduk mukim ini sebagai lampu atau pelita.
Damar-damar itu dibungkus di dalam upih, kemudian dibakar. Untuk semalaman, dua
atau tiga batang damar yang berbungkus itu digunakan, kerana masa itu minyak
tanah belum begitu senang untuk didapati.
Selain itu,
kayu-kayan untuk peralatan membuat rumah, memangnya diambil dari hutan.
Kebanyakan kayu tersebut diambil bulat-bulat sebesar tiang dan disamping itu
ada juga dijalankan kerja-kerja ‘membaji’ kayu-kayu tersebut untuk dijadikan
bahagian-bahagian tertentu, umpama untuk peran, rasuk dan jerian. Kayu-kayu
teras dibaji untuk dibuat tonggak pagar. Kayu-kayu ini jarang untuk dijual
sebagai pasarannya. Kayu-kayu yang didapati adalah seperti kayu keruing,
meranti dan cuma mulai tahun 1938, sebilangan kecil daripada kayu-kayutersebut
mula dijual hingga ke Melaka, Selangor dan setengah-setengahnya ada yang dieksport
ke England. Biasanya kerja untuk membuat rumah ini dijalankan secara
bergotong-royong, daripada mengambil kayunya hinggalah rumah itu siap
didirikan. Pada peringkat awalnya tidak ada upah yang diberikan, tetapi
dianggap kerja ‘menyeraya’ dan tuan rumah terpaksa mengadakan ‘ulau’.[81]
Yang menjadi kebiasaan dewasa itu ialah pulut atau cendol tepung beras, diikuti
dengan jamuan nasi.
Pinang juga
tidak kurang pentingnya. Buah-buah pinang muda dibelah dua kemudian dijemur
untuk dikeringkan. Buah-buah pinang ini juga dijual dan harganya sampai 6 sen
hingga 10 sen sekati. Upih pinang juga menjadi bahan jualan yang penting. Upih-upih
ini selain digunakan bagi membalut damar-damar pelita, ia juga dijual bagi
digunakan untuk membungkus garam. Peraih Cina dari Melaka tiba untuk membeli upih-upih
dan disamping itu menjual garam kepada orang-orang Melayu. Harga sekeping upih
antara ½ sen hingga 2 sen kalau yang baik dan besar.[82]
Selain itu,
bermacam-macam lagilah hasil hutan yang dikeluarkan untuk menampung rezeki,
umpamanya buah-buahan seperti petai, jering, kerdas, asam gelugur, lanjut,
binjai, tampoi, gegawa. Segala pokok tersebut tidak ditanam, kebanyakannya
tumbuh meliar didalam hutan. Suatu hasil yang biasa dikerjakan oleh orang-orang
kampung di mukim ini ialah getah jelutung, selain digunakan sendiri
umpamanyauntuk membuat getah pemikat burung, ia juga dijual kepada orang-orang
Cina yang datang membelinya. Pada tahun 1938 harga sepikul getah jelutung adalah
antara $40.00 hingga $60.00.[83] Buluh
dan daun atap juga mendapat pasaran yang baik. Buluh digunakan untuk membuat
beberapa barang anyaman dan juga untuk dibuat kertas,tetapi mutunya tidak
begitu baik.
PERTANIAN
Bidang pertanian inilah yang merupakan suatu usaha yang terbesar
bagi kegiatan kehidupan orang-orang di mukim ini. Mereka yang mempunyai kawasan
tanah yang luas, selebih daripada yang diusahakan sendiri, maka tanah itu akan
di’perdua’kan kepada orang yang tiada bertanah atau orang yang hendak
mengerjakannya. Perduaan tanah ini banyak berlaku dalam usaha bersawah padi
yang hasilnya nanti akan dibahagi dua.
Tanaman
padilah merupakan bidang pertanian yang besar, kerana padi dijadikan makanan
utama penduduk di sini. Penanaman padi itu dijalankan disawah dan juga di
bukit, disebut juga ‘padi huma’. Cara berhuma ini walaupun kadang-kadang kurang
memberikan hasil, tetapi kerja-kerjanya tetap juga dilakukan. Orang-orang kampung,
khususnya Rembau mengakui semaian daratan adalah berbahaya kerana jika seminggu
sahaja tidak ada hujan, benih padi akan mati, tetapi mereka tidak mahu mengubah
cara semaian ini dan jika cara ini diubah ke sawah, benih-benih akan cepat
tumbuh, tetapi hasilnya lebih kurang sama.[84]
Pada tahun
1937, penanaman padi sawah diteruskan. Kawasan percubaan telah dibuat. Kerajaan
telah mengadakan pertandingan sawah padi dimukim ini dan seramai 36 orang
peserta telah mengambil bahagian bagi seluruh Negeri Sembilan dan sebanyak
$98.00 telah disediakan oleh kerajaan bagi pemenang-pemenang sawah yang terbaik,iaitu
padinya.[85]
Selain
daripada padi ialah sagu. Selain daripada daunnya untuk dibuat atap, sagu itu
dijadikan makanan ayam itik dan tidak kurang juga yang menjadikannya sebagai bahan
makananmanusia sendiri. Sagu tersebut ditumbuk lumat-lumat, airnya ditapis dan
dibiarkan mendap. Mendapan itulah yang dijadikan tepung, dinamakan tepung sagu.
Daripadanya dibuat lempeng atau kuih jelurai.
Ubi gadung
juga menjadi tanaman yang utama sebelum adanya padi. Ia ditanam daripada batang
dan menghasilkan ubinya. Ubi gadung ini terpaksa diproses dengan sempurna
supaya tidak mabuk. Ia terpaksa direndam dengan air abu, dijemur dan kemudian
ditumbuk untuk dijadikan tepung. Kemudian barulah boleh dijadikan aneka jenis makanan,
umpamanya bubur, kuih-kuih dan sebagainya. Kawasan yang banyak ditanam ubi
gadung ini ialah Kampung Gadung, dimana nama kampung tersebut diambil daripada
ubi gadung.
Selain itu
ialah ubi kayu. Ubi kayu juga sumber pendapatan, kerana ia boleh dijual dan ada
orang Cina yang masuk ke kampung membeli ubi kayu untuk diproses di kilang
Kuala Gunggong. Yeow Sioh seorang penanam ubi kayu di Kampung Kuala Gunggong,
dia mempunyai tiga buah kilang dan pekerjanya diberi gaji lebih murah daripada
baba-baba Melaka yang bekerja disitu. Tetapi perusahaan ubi kayu ini tidak maju
sangat dan inilah sebabnya penduduk berbangsa Cina dan juga orang Melayu tidak
mengusahakannya, orang Melayu lebih bergantung kepada padi, tetapi pada tahun
1901 padi tidak begitu menjadi, maka ramailah orang lelaki pergi merantau
mencari pekerjaan.[86]Pada
tahun 1938 didapati daerah Rembau dan Tampin pada keseluruhnnya mengalami
kekurangan hasil-hasil tanaman, ini adalah disebabkan oleh panas terik dan
kekeringan tanah, angin yang kuat semasa musim bunga.[87]
Ubi keledek,
keladi juga ada ditanam disampingpadi dan ubi gadung. Begitu juga tebu, jagung,
sekoi ditanam serba sedikit. Buah-buahan memang merupakan kesukaan orang-orang
kamupung di mukim ini. Kerana itu banyak kedapatan pokok buah-buahan ditanam,
iaitu seperti durian, rambutan (kebanyakannya jenis yang masam), manggis, ciku,
duku sukun, langsat dan kelapa. Tanaman sayur-sayuran juga dilakukan seperti
maman, tangkis, bayam, kangkung air, lada dan sebagainya. Dalam usaha menanam
buah-buahan ini, kawasannya agak luas juga, iaitu di kawasan ‘dusun’, biasanya
di kaki-kaki bukit atau pedalaman. Dusun yang popular di mukim ini ialah Dusun
Pinang, luas dan dimiliki oleh beberapa orang tuan.
Usaha pertanian
ini tidaklah mempunyai sebarang sistem yang teratur, kecualilah penanaman padi,
ada penasihat tanamannya. Tetapi dengan bergantung kepada pertanian ini
kehidupan orang-orang kampung agak senang, walaupun ada diantaranya yang tidak
memiliki tanah, tetapi mereka rajin bekerja. Terutamanya orang-orang luar yang
tiba, seperti orang-orang Jawa, Minangkabau dan orang-orang daerah lain umpamanya
Kuala Pilah, Seremban dan Alor Gajah.
Usaha
pertanian ini masih giat diusahakan sehingga sekarang. Sebagai mata pencarian
utama iasemakin maju, iaitu sejak tahun 1891 dimana orang-orang Eropah yang datang
bertambah ramai dan juga kemasukan orang-orang Cina. Mereka mengusahakan
tanaman kopi, sewaktu harga kopi jatuh, getah dan kelapa dijadikan tanaman
gantinya. Harga getah walaubagaimanapun pada tahun 1938 tidaklah begitu mahal,
hitung panjang seorang penoreh hanya mendapat kira-kira 58 sen sehari dan
pekerja-pekerja buruh estet kira-kira 52 sen sehari.[88]
Kerana itu
beberapa jenis tanaman lain telah diperkenalkan, umpamanya kelapa, pisang, ubi
kayu, nanas, gambir, derris dan lain-lain yang kebanyakannya diusahakan oleh
orang Cina dan sedikit-sedikit orang Melayu.
PERUSAHAAN
Oleh sebab kemajuannya yang semakin pesat, maka Mukim Gadung
semakin ramai didatangi oleh orang-orang luar. Diantara mereka yang tiba itu ramai
pula yang mempunyai kebolehan dalam bidang tertentu dan memajukan keahliannya
disitu. Kerana itu muncullah beberapa orang ‘pandai’ yang membuat perusahaan
masing-masing. Antaranya ialah tukang emas, tukang perak, tukang tembaga,
tukang besi, tukang kayu dan tukang cukur. Sementara itu ada pula satu tukang
lain yang fungsinya berlainan, iaitu tukang upah. Tukang upah ini terdiri
daripada mereka yang miskin, tidak mempunyai harta dan keluarga tertentu. Untuk
mendapat makanan mereka terpaksalah mengangkat barang-barang sepertimana yang
disuruh oleh orang.
Tukang-tukang
ini menjalankan kegiatan masing-masing ditempat kediamannya secara kecil-kecilan,
iaitu sekadar menerima tempahan sahaja. Tidak ada kerja yang berlebihan yang
dilakukan, iaitu menyiapkan barang-barangnya terlebih dahulu. Ini adalah
disebabkan minat orang untuk membelinya hanya sekali-sekala sahaja. Kecualilah
tukang besi yang agak banyak menerima tempahan, berani untuk menyiapkan
beberapa bilah parang sebelumnya. Juga kedapatan beberapa orang tukang membuat
senapang (mascade) tetapi tidak ramai. Pelurunya dibuat daripada timah jala,
tempahan terlalu sedikit, kerana harganya mahal dan orang kebanyakan tidak berkemampuan
untuk membelinya. Lagipun untuk menyiapkan selaras senapang memakan masa yang
agak lama.
Selain
daripada itu tukang kayu juga agak popular, disamping menjadi tukang rumah,
mereka juga membuat alat-alat seperti kerusi kayu dan meja. Katil daripada kayu
jarang kedapatan, kerana dewasa itu katil besi menjadi popular dan merupakan
satu ‘status’ apabila memilikinya. Katil ini biasanya dibeli, sama ada dari
Melaka atau Sungai Ujong. Tukang besi yang ada cuma membuat alat-alat yang kecil,
pisau dan parang dan juga keris. Kebanyakan daripada mereka ini tinggal di Kampung
Gadung.
Perusahaaan
membuat gula enau juga banyak dilakukan dan mendapat sambutan, kerana dewasa
itu gula pasir belum ada. Gula enau inilah digunakan untuk membuat kuih-kuih,
umpamanya kuih ‘kelepung’ atau buah melaka. Gula tebu juga ada dibuat,
tebu-tebu itu dimesin dengan mesin getah dan airnya dijerang sehingga masak,
iaitu likat. Ia digunakan untuk pencicah ubi rebus atau pulut. Bagi mereka yang
berkesanggupan berusaha pula mencari manisan lebah, biasanya dihutan-hutan.
Kerja ini dilakukan pada waktu malam dan mereka harus pandai ilmu
jampi-jampinya dan biasanya Dato’ Pawang sendiri menjadi kepalanya.
PERDAGANGAN
Perdagangan secara besar-besaran tidak pernah wujud pada masa
awalnya, tetapi secara kecil-kecilan sememangnya ada dan menjadi suatu kegiatanmereka.
Dasar perdagangan secara pertukaran barang masih diamalkan. Bahan utama yang
menjadi barang dagangan dewasa itu ialah upih, pinang kering, daun pembungkus
(seakan-akan lontar) tali terap, rotan, damar, getah jelutung, getah para dan
lain-lain termasuk buah-buahan hutan.
Peraih-peraih
berbangsa Cina sering datang dari Melaka dan juga Sungai Ujong, Linggi dan
Segamat. Kebanyakan barang tersebut dibawa dengan kereta lembu. Barang-barang
yang dibawa oleh peraih-peraih Cina pula ialah garam, tembakau, daun rokok,
kain baju dan pinggan mangkuk. Perdagangan ini mengikut arus gelombangnya. Ia
tidak dapat dilakukan secara yang bersistem, kerana ia tertakluk kepada
peraih-peraih yang datang sebulan sekali atau dua minggu sekali. Keadaan ini
disebabkan keselamatan tidak dijamin, rompakan dijalanan sering berlaku. Berhubung
dengan perdagangan ini, tiga buah ‘bangsal’ telah didirikan, iaitu tempat
barang-barang dijual. Bangsal-bangsal tersebut ialah di Kendung, Gadung dan
Kota.
Perdagangan
yang dijalankan di kawasan ini adalah secara bebas, bukan di Mukim Gadung ini
sahaja, malah bagi daerah Rembau. Jika orang-orang baik berhajat hendak
berniaga di negeri Kota, seperti orang-orang Melayu, Cina dan lain-lain bangsa,
bolehlah berniaga dengan bebas dan mereka tidak dipengapakan.[89]
Kereta lembu
merupakan alat pengangkutan yang awal di mukim ini. Barang-barang yang hendak
diperdagangkan umpamanya ke Melaka dibawa dengan kereta lembu. Ia juga
digunakan sebagai kenderaan orang. Kemudian basikal digunakan, iaitu basikal
roda padu. Waktu kereta diperkenalkan di negara ini, Undang Rembau ke-17, Dato’
Haji Sulong orang pertama yang menggunakan kereta. Dalam urusan biasa,
orang-orang kampung hanya berjalan kaki untuk sampai ke satu tempat melalui
‘denai’ dan belum ada jalan yang baik keadaannya pada masa itu. Jalan kereta api
didapati merentas dipertengahan mukim ini, waktu permulaannya ada tiga buah
tempat persinggahannya, iaitu Kendung, Kota danGadung. Selepas Perang Dunia Kedua,
cuma tinggal Kendung dan Gadung sahaja, Gadung hanya dijadikan ‘halt’ sahaja,tetapi
sekarang kesemua perhentian itu telah ditutup.
Usaha-usaha
lain yang dilakukan oleh orang-orang kampung ialah memelihara binatang-binatang
ternakan, seperti kerbau, lembu, kambing, biri-biri, ayam itik dan sebagainya
bagi menambah hasil penghidupan mereka. Usaha menternak memang digalakkan oleh
Kerajaan Negeri Sembilan sendiri, umpamanya tahun 1938 kerajaan telah
mengadakan pertandingan binatang cantik dan sihat, iaitu kerbau, kambing, biri-biri
dan kerajaan telah mengeluarkan wang sejumlah $750 sebagai hadiah kepada
pemenang-pemenang.[90]
Selain itu
orang Cina juga banyak memelihara binatang, umpamanya ayam itik, tetapi yang
lebih banyak ialah memelihara babi, terutamanya dikawasan-kawasan ladang getah
dan sekitar tempat tinggal mereka di pekan Kota. Ternakan kambing semakin
banyak dipelihara, ini disebabkan banyaknya permintaan oleh orang-orang India,
terutamanya waktu hendak merayakan sesuatu hari kebesarannya. Ada diantara
orang-orang India itu datang dari Seremban, Melaka dan Gemas untuk membelinya.
Seekor kambing yang cukup umur biasa dijual antara $15.00 hingga $20.00 dan
kambing yang belum cukup umur kira-kira $8.00 hingga $12.00 seekor.[91]
CUKAI
Memang telah menjadi dasar pemerintahan feudal, bahawa pungutan
hasil cukai merupakan sumber terpenting bagi ekonomi dan penghidupan
orang-orang bergelar. Orang-orang biasa terpaksa membayar beberapa jenis cukai,
mengikut kadar harta yang dimilikinya. Di Mukim Gadung, keadaan begini juga wujud,
sehinggalah kezaman Undang Rembau ke-17, Dato’ Sulong Miah. Setiap kelamin
terpaksa menghantar hasil cukai mereka ke Balai Kediamannya. Tetapi cara
pembayaran begini telah dimansuhkan pada zaman Dato’ Abdullah Haji Dahan,
Undang Rembau ke-18 dan dibayar seperti yang ada pada hari ini.
Perubahan
ini wujud apabila Dato’ Perba Mohd Aris mendesak Kerajaan British di Negeri
Sembilan supaya memulangkan tanah-tanah kepada penduduk sendiri untuk dikerjakan.
Hal ini telah dipersetujui oleh pihak Inggeris. Kerana itu penduduk telah
diberikan geran bagi menentukan tanah kepunyaan masing-masing. Harga tanah pada
masa itu ialah $7.50 sen bagi seeker.[92]
Dengan perubahan ini, pihak Inggeris telah mengenakan cukai ke atas tanah-tanah
yang bergeran pada kadar yang sama.
Kawalan
semua cukai ubi kayu, lada hitam, gambir, kopi dan bijih timah berserta dengan
cukai tanah pertanian hendaklah terpulang semata-mata kepada pegawai yang
dilantik oleh Tuan Yang Terutama; bagi cukai yang dikutip daripada tanah-tanah
yang tidak diusahakan, maka soal pentadbiran tanah-tanah yang ditunggu mengikut
pusaka mestilah dijalankan oleh penghulu dalam Majlis tiap-tiap tiga bulan
sekali dan penghulu hendaklah menyediakan satu senarai yang menunjukkan nama
tiap-tiap seorang Lembaga yang mengambil bahagian dalam hasil mahsul negeri
menurut hak-hak dari segi perlembagaan bagi tiap-tiap orang Lembaga.[93]
KESENIAN DAN KEBUDAYAAN
Memang banyak bentuk kesenian dan kebudayaan di mukim ini sesuai
dengan tempat yang diteroka terlebih awal. Dari zaman liarnya hingga datang agama
Islam dan pengaruh Barat tentulah mengalami pertembungan (syncritism) antara pengaruh-pengaruh
luar tersebut. Perkembangan kesenian dan kebudayaan itu bermula dari zaman
kanak-kanak hinggalah orang dewasa. Zaman kanak-kanaknya berbagai-bagai rupa
permainan yang menggambarkan keasliannya, umpamanya permainan ‘galah panjang’
cak kelempong, iaitu satu permainan yang menggunakan tempurung kelapa
digolekkan dengan kaki, kemudian memangkah tempurung lain yang diatur dengan
kaki juga. Permainan congkak, main
induk-induk (permainan ini dijalankan dibawah rumah yang ada tiang dan tiang
itulah menjadi induknya, tegasnya perlawanan untuk mencari tiang. Permainan
suku lipat, permainan layang-layang. Layang-layang ini rangkanya diperbuat
daripada buluh, kemudian dibalut dengan kertas layang-layang. Talinya ialah
benang serban. Nama sesetengah daripada layang-layang itu ialah, ‘cacing’,
‘bawal’, ‘seri bulan’ dan ‘kumbang’. Layang-layang kumbang ini dibubuh suatu
alat yang boleh berbunyi apabila ditiup angin.
Layang-layang
kumbang dan seri bulan selalu dipertandingkan, iaitu dengan memilih layang-layang
yang tidak jatuh selama tempoh yang ditentukan, umpamanya tiga hari tiga malam,
diadakan biasanya antara kampung dengan kampung. Banyak layang-layang yang
masuk bertanding tidak dihadkan, kadang-kadang sampai berpuluh-puluh banyaknya.
Satu jamuan makan diadakan padahari pertandingan itu dengan istiadatnya yang
khas. Pergaduhan sering berlaku atas sebab-sebab tertentu. Sebab yang biasanya
ialah dikatakan benang lawan telah disalutkan dengan serbuk kaca, ini
membuatkan tali layang-layang lawan akan putus.
Selain
daripada permainan itu, permainan gasing juga agak popular, iaitu dinamakan
gasing gurun dan gasing piring. Talinya diperbuat daripada kulit batang terap.
Perlawanan antara kampung dengan kampung juga diadakan. Kadang-kadang kerbau disembelih
pada hari perlawanan itu untuk hidangan orang ramai. Perlawanan gasing ini
merupakan satu temasya meriah dan padang perlawanannya ialah di Kampung Gadung
dan Kampung Kota.
Berdikir
rebana merupakan salah satu kesenian yang masih diamalkan, terutamanya waktu
nikah kahwin. Kumpulan berdikir rebana ini terdiri antara 10 hingga 12 orang,
tiap-tiap seorang menggunakan sebuah rebana dan seorang daripadanya memukul
‘tetawak’. Nasi panca merupakan suatu alat terpenting waktu nikah kahwin, iaitu
nasi pulut kuning yang dicucukkan dengan telur-telur berwarna, biasanya merah,
ia dijadikan barang hadiah. Ia akan diterima oleh buapak dan disinilah banyak
dilahirkan kata perbilangan adat yang merupakan puncak majlis perkahwinan
tersebut.
Kebudayaan yang
banyak berunsur Hindu masih dijalankan, iaitu ‘berpuar’ hingga tahun 1968.
Temasya berpuar ini dijalankan oleh pawang yang bertujuan untuk memelihara
keselamatan kampung dan juga padi serta tanam-tanaman lain. Temasya berpuar ini
telah dimulakan sejak beberapa keturunan dahulu, diamalkan oleh nenek moyang. Satu
majlis membaca doa selamat dilakukan dibeberapatempat tertentu, iaitu di hulu-hulu
sungai. Bagi penduduk Kampung Ulu Api-Api dan Kampung Mangkal, ialah di Ulu
Api-Api. Kampung Jeram, Seberang Paya dan Kampung Tanjung ialah di hulu Jeram.
Kampung Gadung, Kampung Kota, Kampung Jawa ialah hulu air Gadung. Kampung
Batang Nyamur ialah hulu air Lanjut dan Kampung Kendung ialah hulu air Pari.[94]
Di hulu-hulu
anak air inilah istiadat berpuar itu dimulakan dan dihentikan disuatu tempat
bernama Padang Lekok, dimana pernah Dato’ Laut Dalam tinggal. Dalam temasya itu
berbagai-bagai alat kebesaran digunakan. Seorang ‘hulubalang’ dipilih daripada
tiap-tiap suku, sebagai hulubalang pawang. Bagi penduduk kampung itu pula akan
mendirikan sebuah rumah yang diperbuat rangkanya daripada buluh dan didinding
dengan kain ‘tabir’dan ‘kain langit-langit’, kadang-kadang di dalamnya dihiasi
dengan tempat tidur, ada katil dan bantal. Sebuah tilam pandanit juga dibubuh. Rumah ini dinamakan
‘rumah jamu’. Di luar rumah itu disiapkan satu kawasan, dimana ‘hulubalang’
tadi akan bersekoto,
iaitu berperang dengan batang keladi. Batang keladi yang siap dipotong paras
umbinya dibalingkan pada lawan masing-masing secara bergilir-gilir.
Tujuan utama
temasya ‘berpuar’ ini adalah untuk memulihkan semangat padi, menjauhkan
musuh-musuhnya. Penduduk dikenakan membayar ‘tebuyong’ mengikut yang ditentukan
oleh pawang, biasanya $1.00 bagi sebuah keluarga dan sedekah makanan berapa
suka. Akibat daripada kemajuan dibidang pertanian, cara mengadakan puar ini
sudah tidak mendapat tempat lagi.
Dalam bidang
kerja tangan, kebanyakan orang lelakinya pandai menganyam yang dibuat daripada
buluh, rotan, resam dan sebagainya. Mereka membuat tangguk, raga, bakul, irok,
tapisan, nyiru, bidai, lukah, sengkalak. Daripada kayu pula ialah tangkai
cangkul, hulu parang. Mengukir juga dilakukan, iaitu pada tingkap, pintu,
kepala tiang. Ukiran-ukiran tanduk juga dibuat. Seorang lelaki, paling kurang mestitahu
membuat senduk, tangkai cangkul dan sengkalak. Bagi orang perempuan pula
membuat anyaman daripada mengkuang, pandan atau batang mensiang. Mereka membuat
bakul, sumpit, tikar, rombongan, tudung saji, terendak. Mereka juga menyulam
‘renda’, tekat-menekat, tirai.
Seperti yang
telah diterangkan bahawa memang ramai kedapatan tukang atau pandai, umpamanya
bahagian besi, mereka membuat parang, pisau, keris, lembing, tombak, jombia yang kebanyakannya
dijadikan ‘alat kebesaran’. Begitu juga dengan pandai yang lain membuat dan
menunjukkan kebolehan masing-masing. Pendeknya tingkat kebudayaan dan kesenian
di mukim ini memang jauh lebih baik dewasa itu. Kerana hidup dibawah lingkungan
adat perpatih, maka kebanyakan bentuk kebudayaan dan keseniannya itu adalah
menggambarkan keutuhan adat tersebut disamping adanya selitan-selitan pengaruh
daripada kebudayaan asing dan juga kebudayaan asli.
[39]. Wawancara dengan Tuan Haji Ariffin
bin Sihat dan juga dengan Tuan Haji Hamzah bin Kurus dan Tuan Haji Abbas bin
Haji Ali. Walau bagaimanapun kenyataan yang lebih jelas belum didapati, kerana
keadaan sebenar peperangan itu tidak diketahui. Menurut Tuan Haji Hamzah, kubu
pertahanan masih kedapatan, tetapi keadaannya semak samun.
[74]. Kawasan Kota bagi kawalan polis
berlainan dengan kawasan Kota secara kampung. Kawasan Kota di bawah jagaan
polis meliputi lima buah mukim, iaitu Mukim Gadung, Mukim Cengkau, Mukim Bongek,
Mukim Seri Lemak dan Mukim Legong Ulu. Jaraknya dari Kendung hinggalah ke
Kampung Batu.
[75]. Catatan daripada Warta Kerajaan
Negeri Sembilan pada 19 Julai 1901 yang dibuat oleh A.P. Hannay, Pemangku
Timbalan Pesuruhjaya Polis, Negeri Sembilan.
[76]. Laporan Pegawai Daerah Tampin, Mr.A.
Hale bagi bulan September 1986.
[77]. Wawancara dengan Tuan Haji Hamzah
bin Kurus. Keterangan yang lebih jelas tidak dapat diketahui yang jelas bahawa
kejadian itu sememangnya berlaku.
[78]. Keterangan daripada Tuan Haji Zainal
bin Deli, Ketua Polis Negeri Sembilan, sewaktu merasmikan bangunan Balai Polis
Kota yang baharu pada 2 Jun 1973.
[79] . P.T.Baner–‘Some Aspects of the
Malayan Rubber Slump 1929-33’ dalam T.H.Silcock (ed.) Reading in Malaysian Economy, Singapura, 1961, muka surat 186.
[80] . G.L.Ham (British Resident) – Laporan
Pentadbiran Negeri Sembilan tahun 1938, muka surat 13.
[81] . Hidangan makanan ringan yang
diberikan kepada orang-orang yang bekerja. Biasanya pulut, bubur, cendol dan
sebagainya. Biasanya dibawakan ketempat dimana orang-orang itu bekerja. Waktu
bergotong-royong mencangkul sawah, ulau ini sering dibawa.
[82] . Wawancara dengan Tuan Lebai Omar,
Kampung Mungkal pada 6 Mac 1973.
[83]. G.L.Ham (British Resident), muka
surat 13.
[84]. Petikan daripada Laporan Pegawai
Daerah Tampin, Mr.A.Hale bagi bulan September 1896.
[85] . G.L.Ham – Laporan Pentadbiran Negeri
Sembilan tahun 1938.
[86] . Dipetik daripada Laporan Pegawai
Daerah Tampin, Mr.A.Hale bagi bulan September 1896.
[87]. Dipetik daripada Laporan British
Resident G.H.& L.Ham, Laporan Pentadbiran Negeri Sembilan tahun 1938.
[88] . Dipetik daripada Laporan British
Resident Mr.A.Halo, Laporan Pentadbiran Negeri Sembilan tahun 1938, muka surat
41.
[89]. Salah satu butir perjanjian diantara
Gabenor Negeri-Negeri Selat, Fred A.Weld dengan Dato’ Rembau Lela Maharaja
(Haji Sahil) pada 31 Mac1877.
[90] . Dipetik daripada Laporan British
Resident, G.L.Ham, Laporan Pentadbiran Negeri Sembilan tahun 1938, muka surat
16.
[91] . Wawancara dengan Tuan Haji Ariffin
bin Sihat dan keterangan juga diberikan oleh Tuan Lebai Omar dari Kampung
Mungkal dan Tuan Haji Harun bin Haji Kassim dari Kampung Ulu Gadung.
[92] . Wawancara dengan Tuan Haji Ariffin
bin Sihat dan Tuan Haji Mohd.Yatim bin Haji Zainal, Kampung Mungkal.
[93] . Antara butir-butir perjanjian
diantara Gabenor dengan Ketua Pemerintah Negeri-Negeri Selat, Fred.A.Weld
dengan Rembau yang diwakili oleh Dato’ Penghulu (Undang), Dato’ Perba, Dato’
Menteri Lela Perkasa dan dua orang saksi, Martin Lister (Pemungut Hasil Tanah
dan Pengadil Seri Menanti dan Leop Sazalas pada 17 September 1887.
[94]. Wawancara dengan Dato’ Pawang Abdul
Ghani bin Muin.
No comments:
Post a Comment